Tylicz to mała, malownicza wieś położona nieopodal Krynicy, na skraju Beskidu Niskiego. Leży około 6 km na wschód od Krynicy-Zdrój. Liczy około 1800 mieszkańców i słynie z bogatej historii, spokoju (w przeciwieństwie do Krynicy) oraz pięknych krajobrazów. Tylicz to wspaniałe miejsce dla miłośników dzikich gór i ciszy, gdyż z jednej strony jest łatwo dostępny, a z drugiej pozwala poczuć atmosferę odosobnionego Beskidu Niskiego.
Historia:
W pierwszych dokumentach historycznych Tylicz występuje pod różnymi nazwami: Ornamentum (ozdoba), Oppidium Novum, Ornawa. Pierwsze wzmianki Ornawie pochodzą z XIII wieku. Wraz z rozwojem traktu handlowego wiodącego z Polski na Węgry, u zbiegu potoków Mochnaczka i Muszynka zaczęła się rozwijać osada, która ze względu na swe położenie zaczęła nabierać znaczenia. Swą największą świetność przeżywa w XIII i XIV wieku. Na jej rozwój miało wpływ stacjonowanie wojsk królewskich czuwających nad bezpieczeństwem kupców oraz liczne zjazdy i sądy królewskie, które odbywały się w Tyliczu. W roku 1363 Kazimierz Wielki prowadząc intensywną ekspansję osiedleńczą nadał istniejącej osadzie prawa miejskie oraz nową nazwę: Miastko. Ufundował kościół parafialny oraz szkołę parafialną i uposażył szpital. Lokacja odbyła się na prawie magdeburskim. Miastko otoczono wówczas murami i nadano mu prawo składu, zapewniając wysokie dochody. Od tego czasu miasto posiadało również własne sądownictwo. Do dnia dzisiejszego góra, na której wykonywano wyroki nosi nazwę „Szubienica„. W 1391 r. Władysław Jagiełło oddał we władanie Miastko wraz z Muszyną i kilkoma wsiami biskupowi krakowskiemu Janowi Rydlicy z Rydliczyc. Tylicz pozostał we władaniu biskupów krakowskich do 1772 r., kiedy to został przejęty przez rząd austriacki. W 2 połowie XVI wieku nastąpił upadek świetności Tylicza. W 1612 roku biskup krakowski, Piotr Tylicki, wykorzystując położenie Miastka, nadał mu ponownie prawa miejskie, własny herb i liczne przywileje oraz ufundował szkołę parafialną i kościół, który wyposażył w wiele cennych dzieł z prywatnych zbiorów. Z wdzięczności za przywrócenie przez Piotra Tylickiego świetności Miastku ludność zmienia nazwę miejscowości na Tylicz. W czasie rozbiorów Tylicz należał do zaboru austriackiego i stracił swoje znaczenie. Uboga ziemia nie dawała ludności środków do lepszego życia. W XIX wieku wskutek budowy linii kolejowej wiodącej przez Muszynę do Krynicy nastąpiło zahamowanie handlu i powolny upadek miasta. W okresie międzywojennym w Tyliczu mieściło się szereg drobnych zakładów przemysłowych. Wśród mniejszości narodowych ówczesnego Tylicza znajdowali się Cyganie i Żydzi, którzy w swych rękach skupiali handel. Posiadali oni swój cmentarz na tzw. Paleniskach, po którym nie zachowały się żadne ślady.
Jedną z bogatszych kart z dziejów granicznego ruchu oporu na południu Polski ma Tylicz. 7 IX 1939 roku. hitlerowcy zajęli miasto i jego okolice. Łemków traktowali jako odrębną, uprzywilejowaną grupę, co stało się w Tyliczu przyczyną podziału ludności na polską i łemkowską. Zaczęła się ukranizacja Łemkowszczyzny prowadzona przez Powiatowy Ukraiński Komitet Pomocy z siedzibą w Krynicy. Szkołę tylicką przekształcono w całkowicie ukraińską. Już w początku 1940 r. w Tyliczu działała tzw. Ukraińska Policja Pomocnicza. Na Wielkanoc 1943 roku planowano przeprowadzenie tzw. oczyszczenia terenu z Polaków w Tyliczu, które udaremnił wywiad AK pod dowództwem Pawła Królikowskiego. Zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1945 roku nastąpiło przesiedlenie Łemków na tereny dzisiejszej Ukrainy. Wyjechało wówczas około 20% Łemków. W 1946 roku wg spisu za Łemków podało się około 7,0% ludności Tylicza.
Ciekawostki:
– Okolice Tylicza obfitują w podania i legendy na temat „zbójnictwa„. W wielu miejscowościach, w tym również w Tyliczu są jaskinie, które są wiązane z ich działalnością. Jednym z najbardziej dających się we znaki kupcom i harnikom był beskidnik Sawko Hańczowski, którego po kilku latach zbójowania złapano i wyrokiem Sądu Kryminalnego Państwa Muszyńskiego skazano na nabicie na pal. Wyrok wykonano w Muszynie.
– W roku 1638 powołany został niezwykły Sąd Kryminalny, posiadający „prawo miecza„. W 1661 r. sąd ten, skazał na śmierć beskidników zatrzymanych przez harników, tj. Piotra Tatarzyka, Hawryłkę Naleśnika i Semena Jacecko; wyrok wykonano przed ratuszem w Tyliczu. Ostatni proces i wyrok odbył się w 1763 r. Była to młoda kobieta Oryna Pawliszanka, którą za zaczarowanie mleka krowom, popsucie obory, oraz jeden z jej wrogów zeznał, iż w cerkwi w niedzielę Komunii św. nie przyjęła, ale schowała ją dla czynienia czarów sąd uznał za czarownicę i skazał na stos. W drodze łaski została ona ścięta pod szubienicą i zaraz pochowana. Wykonawcą wyroku był kat, którego na tę okoliczność sprowadzono z Biecza.
– W okolicach Tylicza odbiło się kilka przegranych bitew Konfederacji Barskiej. Dowodem pamięci o konfederatach był ustawiony w 1929 r. przy drodze z Krynicy do Tylicza pomnik Pułaskiego, zniszczony przez hitlerowców. Na górze Jawor (808 m) w Muszynce do dnia dzisiejszego zachowały się bardzo dobrze okopy „Obozu Koronnego„. Został tam utworzony rezerwat historyczno-krajobrazowy o powierzchni 2,62 ha.
– Miejscowość odwiedzały w przeszłości znane osobistości. W XVI w. Jan Kochanowski, przebywając w Muszynie wraz ze starostą Kempińskim podczas objazdu klucza muszyńskiego, zwiedza Miastko. W okresie międzywojennym marszałek Józef Piłsudski odwiedza Tylicz w trakcie kuracji w Krynicy.
– W czasie II Wojny Światowej w Tyliczu mieściła się siedziba gestapo, była ona zlokalizowana w budynku należącym do dr. Konstantynowicza (dziś własność państwa Miejskich). Na drzwiach piwnicy zachowały się napisy wyryte przez aresztowanych.
– W miejscowości znajduje się bardzo dużo wyciągów narciarskich, szkoły jazdy i wypożyczalnie nart. Odwierty i rozlewnia wód mineralnych.
– We wrześniu 2012 roku otworzono pijalnie wody mineralnej.
Zabytki:
– Przy rynku znajduje się drewniany kościół parafialny z 1612 roku pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, zarejestrowany jako zabytek pierwszej klasy.
– Dawna cerkiew greckokatolicka z 1743 roku, pod wezwaniem świętych Kosmy i Damiana pełni obecnie funkcję kościoła cmentarnego. Zachowane wyposażenie cerkiewne.
Źródła:
– http://www.tylicz.info.pl/