Kościół parafialny pod wezwaniem Św. Wojciecha i Jerzego to położony obok zatorskiego niezwykły obiekt sakralny sięgający historią XIII wieku. Choć kościół w Zatorze był wielokrotnie przebudowywany wciąż jest niezwykłym przykładem bardzo długiej historii Zatora oraz historycznej rangi tego miasteczka.
Historia
Pierwszy kościół w Zatorze powstał w XIII wieku. Wzmiankowano go po raz pierwszy w 1282 roku. W jego miejscu powstał kościół parafialny, gotycki pod wezwaniem św. Wojciecha i Jerzego. Kościół powstał w stylu romańskim z cegły i łamanego kamienia. konsekrowano go w 1393 roku. Z zachowanych dokumentów wynika, że już w XV wieku przy kościele parafialnym istniała szkoła parafialna.
Obecny kościół w Zatorze wybudowany został w okresie gotyku. Był potem wielokrotnie zmieniany i przebudowywany.
Z początkiem XIX wieku pod częścią nawy bocznej w podziemiach kościoła wybudowane zostały krypty, których kilka odkryto podczas gruntownej przebudowy w latach 50-tych XX wieku.
W latach 50-tych kościół został gruntownie wyremontowany. Zlikwidowano podział nawy z 1766r, oraz neogotycką kruchtę. Niestety zlikwidowano także 8 cennych bocznych ołtarzy, rzeźbionych, polichromowanych i złoconych. Pod starym tynkiem w nawie południowej odkryto fragmenty polichromii z XVIII wieku, ze scenami z Męki Pańskiej. W latach 1968-1973 odtworzono wszystkie okna gotyckie, wykonano także portal wejściowy. Renowacji poddano także prezbiterium, gdzie znajdowało się wspaniałe gotyckie sklepienie. Odnowiony został ołtarz renesansowy pochodzący z katedry wawelskiej z 1521 roku. Ołtarz główny kościoła jest w stylu neogotyckim, zbudowany z piaskowca pińczowskiego ufundowany przez hr. Natalię Potocką w 1886 roku, córkę Maurycego Potockiego.
W latach 90-tych prace konserwatorskie kontynuowano zwłaszcza przy wieży i ścianach kościoła. W 1998 roku zrobiono podwójne okna w prezbiterium, założono też nowe witraże.
Architektura
Z zewnątrz bryła kościoła ma kształt nieregularny. Kościół w Zatorze zbudowany został z cegły, różnie wypalanej. Dolna część murów jest z kamienia łamanego, a w szczegółach architektonicznych zastosowano kamień ciosowy. W dolnej części kamienny cokół. Korpus kościoła jest trzynawowy, halowy. Zbudowany jest na planie krzyża.
Prezbiterium jest trójprzęsłowe. Od strony północnej znajduje się piętrowa zakrystia. Przy nawie znajdowały się 2 kruchty. Prezbiterium było sklepione krzyżowo na ceglanych żebrach, profilowanych, wspartych na wspornikach architektonicznych w postaci ostrołukowej tęczy. Ściany w górnej części prezbiterium wybudowane są z cegły, w dolnej z kamienia. Do początku XX wieku podział wnętrza korpusu był w formie arkad filarowych otwierających nawę główną do naw bocznych.
Na uwagę zasługuje chrzcielnica. Pochodzi z 1462 roku i jest jednym z najstarszych zabytków kościoła. Ufundowana przez księcia Wacława, odlana została z brązu. Na niej znajduje się postać księcia Wacława trzymającego w ręku chorągiew Księstwa Zatorskiego i tarczę z piastowskim orłem.
W grobach pod kościołem pochowani są byli właściciele Zatora: gen. Stanisław Dunin-Wąsowicz, Anna z Tyszkiewiczów Wąsowiczowi, oraz Maurycy i Ludwika Potoccy, oraz inni dziedzice sąsiadującego zamku.
Źródła:
– http://www.zator.diecezja.pl/
– http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/9503,zator-kosciol-sw–sw–wojciecha-i-jerzego.html