Polska fasola z orzełkiem (zwana także „fasolą niepodległości”) ma długą i niezwykłą historię związaną ze swoim zdumiewającym i oryginalnym wyglądem. Jej białe nasiona są naturalnie zdobione znamieniem w kolorze wiśniowo-czerwonym w kształcie przypominającym „orła piastowskiego”. Ponadto na niektórych ziarnach, nad podobizną orzełka, występuje niewielka plamka, przypominająca koronę polskiego godła.
Według przekazów ustnych na Sądecczyznę fasola trafiła z dawnych kresów wschodnich. W okresie zaborów traktowano ją jako symbol patriotyczny a represje z rąk zaborców dotykały uprawiających ją gospodarzy. Fasolę sadzono więc potajemnie, ukrytą wśród ziemniaków co pozwoliło ją zachować do czasów uzyskania niepodległości. Wyrazem tradycji patriotycznych związanych z tą fasolą był także zwyczaj przygotowywania z niej przynajmniej jednej potrawy wigilijnej.
Obecnie „fasola z orzełkiem” przetrwała prawdopodobnie tylko na Sądecczyźnie, gdzie trafiła w 1980 r. za przyczyną dr Zenona Kukiera. W rodzinie emerytowanego lekarza, wywodzącego się ze wschodniej Polski, od zawsze kultywowano tradycję uprawy tego symbolu niepodległej Polski.
Podczas zorganizowanej w 2007 r. w rejonie nowosądeckim ekspedycji naukową Pracowni Zasobów Genowych Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach, w celu poszukiwania i zbierania ginących, rodzimych odmian miejscowych roślin warzywnych, została również sporządzona dokumentacja „fasoli z orzełkiem” co ma nie dopuścić do niezaginięcia tej ważnej odmiany fasoli.
Cechy i wygląd:
Fasola ma bardzo trwałe cechy gatunkowe, nie zmienia swojego kształtu i wyglądu i nie krzyżuje się z innymi odmianami. Ponieważ jest to fasola karłowa, łatwo się ją hoduje, nie wymaga uciążliwych zabiegów związanych z osadzaniem tyczek.
Nasiona są białe, podłużne i nieco spłaszczone(długość 15-20 mm, w przekroju 8-10 mm) z dobrze widocznym ciemnym wiśniowo-czerwonym znamieniem wokół znaczka (po stronie brzusznej), kształtem przypominającym piastowskiego orła.
21.09.2010 Polska fasola z orzełkiem została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych