Dolina Tomanowa to jedna z najrzadziej uczęszczanych tatrzańskich dolin, stanowiąca górne, wschodnie odgałęzienie Doliny Kościeliskiej. Prowadzi przez nią szlak na Czerwone Wierchy i zazwyczaj nie jest ona głównym celem turystycznym. Spokojna atmosfera sprawia jednak, że to wyjątkowe miejsce na mapie Tatr.
Geografia
Dolina przylega do głównej grani Tatr. Otaczają ją szczyty Tatr Zachodnich od Ciemniaka przez Tomanowe Stoły, Tomanową Przełęcz,Tomanowy Wierch Polski po Smreczyński Wierch. Dolina opada spod Tomanowej Przełęczy poprzez Kamienisty Żleb w północno-zachodnim kierunku, przy Polanie Smytniej uchodząc do Doliny Kościeliskiej. Dnem Doliny Tomanowej spływa Tomanowy Potok, będący dopływem Kościeliskiego Potoku. Dolinę budują 2 rodzaje skał: południowe zbocza odchodzące od grani głównej Tatr zbudowane są ze skał krystalicznych, północne z wapieni i dolomitów.
Przyroda
Dolina leży na głównym szlaku wędrówek dzikich zwierząt. Dlatego też wiosną można tu spotkać niedźwiedzia, sarnie i jelenie. Z rzadkich roślin stwierdzono tu obecność złoci małej i ostrołódki polnej.
Historia
W 1615 roku górale otrzymali od króla Zygmunta III Wazy zezwolenie na wykarczowanie i wypasanie tej doliny, dlatego też dolina była dużo mniej zalesiona niż obecnie. Były tu 3 hale: Tomanowa, Smreczyny i Smytnia. Wypasu owiec i bydła zaprzestano w 1957 roku, po utworzeniu ścisłego rezerwatu przyrody. Po halach pozostały obecnie nieduże i stopniowo zarastające lasem polany: Niżnia Polana Tomanowa, Wyżnia Polana Tomanowa i Wyżnia Smreczyńska Polana. W Dolinie wydobywano kiedyś rudy metali. Wspominają o tym dokumenty z 1736 roku. Później halę wykupił hrabia Władysław Zamoyski. W 1927 roku wybudowano tu wzorcową bacówkę i urządzono pokazowy ośrodek szkolenia baców. W czasie II wojny światowej w budynku tej bacówki ukrywali się radzieccy partyzanci.
Dolina Tomanowa, z racji położenia i faktu, że ponad nią znajduje się jedna z najniższych w głównym grzbiecie Tatr Tomanowa Przełęcz, była od dawna głównym szlakiem wiodącym na drugą stronę Tatr. Wędrowali nią kupcy, zbójnicy, górnicy, pasterze i przemytnicy. W 1899 roku planowano nawet wybudowanie tędy szosy łączącej Podhale z Liptowem.
Szlaki
Ze schroniska na Hali Ornak w Dolinie Kościeliskiej na Ciemniak. Czas przejścia ze schroniska do rozdroża na końcu doliny (około 1 h)
Ciekawostki
– W 2004 r. znaleziono w Czerwonym Żlebie trzy tropy dinozaurów pochodzące z górnego triasu (znajdują się w Muzeum Przyrodniczym Tatrzańskiego Parku Narodowego).