Opactwo Cystersów w Mogile to zespół klasztorny we wschodniej części Krakowa w dzielnicy Nowa Huta to jeden z ważniejszych obiektów sakralnych w mieście. Położony jest na terenie dawnej wsi Mogiła.
Cystersi przybyli do Mogiły w1222 roku z klasztoru w Lubiążu na Dolnym Śląsku. Zostali tam sprowadzeni przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża. Mieli pomóc w usunięciu pozostałości pogańskich kultów, jakie od stuleci istniały w okolicy mogiły Wandy. Zwieńczeniem pracy zakonników było powstanie kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Wniebowziętej i św. Wacława męczennika (być może wezwanie to nawiązuje od wcześniejszej nazwy tego miejsca „pole św. Wacława”) oraz klasztor, który przetrwał do czasów dzisiejszych.
Budowa klasztoru zaczęła się niedługo po przybyciu Cystersów jednak szybko została przerwana przez najazd Tatarów (1241 r.), którzy w znacznej mierze zniszczyli powstającą świątynię, mordując zakonników. Kościół został ostatecznie konsekrowany przez bł. Jana Prandotę, biskupa krakowskiego w roku 1266 w obecności Bolesława Wstydliwego i jego małżonki bł. Kingi. Za panowania Kazimierza Wielkiego kościół został odnowiony, a klasztor powiekszony o krużganki i refektarz. W XVI w. za rządów opata Erazma Ciołka istniała w klasztorze szkoła malarsko-iluminatorska. Najsławniejszym jej przedstawicielem był Stanisław Samostrzelnik (zm. 1541) rodem z Krakowa, mnich z Mogiły. Dzieła Samostrzelnika są dziś rozproszone po muzeach europejskich. Znajdują się w Londynie, Oxfordzie, Monachium. Petersburgu i Mediolanie. Za Erazma Ciołka został otwarty dla wiernych kościół klasztorny (dotychczas objęty klauzurą), a wierni korzystali z drewnianego kościółka św. Bartłomieja. W klasztorze często gościła królowa Bona, Zygmunt Stary, Zygmunt August, Stefan Batory, Zygmunt III Waza. W roku 1655 Szwedzi okupowali klasztor. Kilku zakonników poniosło śmierć, do kościoła wprowadzono konnicę, a skarbiec zrabowano. W roku 1657 sprzymierzone wojska austriackie zdobyły klasztor, w którym zamieszkiwał Jan Kazimierz z małżonką Marią Gonzagą. W roku 1708 w Mogile powstała wyższa uczelnia teologiczna, tzw. Studium Generalne z prawem nadawania stopni naukowych. W czasach niewoli i rozbiorów polski klasztor mogilski nie uległ kasacie jak inne klasztory cysterskie, leżał bowiem w obrębie tzw. Wolnego Miasta Krakowa. Jest zatem jednym z niewielu klasztorów na terenie Polski, które istnieją nieprzerwanie na przestrzeni 750 lat. W czasie okupacji hitlerowskiej klasztor został zajęty przez Niemców, a zakonnicy rozproszeni. W latach 1946-48 odrestaurowano kościół klasztorny. Pousuwano barokowe i eklektyczne elementy architektoniczne, przywracając mu pierwotny wygląd. W roku 1970 papież Paweł VI nadał kościołowi tutuł bazyliki mniejszej. Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii opactwa była wizyta papieża Jana Pawła II w roku 1979.
Opactwo Cystersów w Mogile – Zabytki:
– Kościół (1222-1266) jest zbudowany z cegły z użyciem kamienia do szczegółów architektonicznych i celów dekoracyjnych, w stylu wczesnogotyckim, z zachowaniem licznych elementów stylu romańskiego. Należą tu: prezbiterium, transept, kaplice bliżne oraz nawy boczne. Beczkowe sklepienie nawy głównej zostało zbudowane po pożarze w roku 1780. Wnętrze kościoła zdobi polichromia. W glifach kilku okien przetrwały ślady fresków gotyckich. Prezbiterium, transept i pd. kaplice bliżne pokryte są polichromią z XVI w. wykonaną przez Stanisława Samostrzelnika. Ołtarz Główny znajdujący się w prezbiterium to późnogotycki poliptyk z 1514 r. W szafie środkowej poliptyku jest posąg Matki Bożej z dzieciątkiem, a na dwu parach skrzydeł rzeźbionych i malowanych – sceny z życia i męki Chrystusa oraz prorocy. W Kaplicy Krzyża Św. (oddzielonej od nawy głównej barokową kratą z roku 1650) znajduje się ołtarz późnobarokowy, a w nim łaskami słynący krucyfiks z poł. XIV w. i antepedium z roku 1842.
– Gotyckie krużganki zbudowane za czasów Kazimierza Wielkiego. Znajdują się w nich gotyckie i renesansowe płyty nagrobkowe przniesione z kościoła i kaplicy Krzyża Św. oraz portal z XIII w.
– Biblioteka znajdująca się nad pd. kaplicami bliźnimi wraz z archiwum, dostępne tylko dla celów naukowych. W pd. narożniku krużganków znajdowało się oratorium zakonne. Dziś, odnowione służy jako kaplica dla młodzieży akademickiej.
– Ogród. Wejście możliwe tylko grupowe z przewodnikiem lub w czasie odpustu (14 – 21 września)
– Zegar słoneczny na pd. ścianie kościoła z napisem „Adducam contra te tempus” – wyprowadzę przeciw tobie czas – przypomina mieszkańcom klasztoru, by prowadzili życie zgodnie ze swoim powołaniem – „Ora et labora„.
Opactwo Cystersów w Mogile – Msze Święte:
W niedziele: 06.30, 08.00, 09.30, 11.00, 12.30, 14.00 (od września do czerwca), 16.30, 18.00
W dni powszednie: 06.30 (konwentualna), 07.30 (wspólnotowa za zmarłych), 08.30 (wspólnotowa za żyjących), 16.00 (w piątki), 18.00
W pierwszy piątek miesiąca: 06.30, 08.00 (wspólnotowa za zmarłych), 09.30 (wspólnotowa za żyjących), 16.00, 18.00, 20.00 (na rozpoczęcie całonocnego czuwania), 24.00